Het Engelse woord Random staat voor 'toeval'.
Bij het Fischer Random schaak wordt de plaats van de stukken in de beginstelling door loting bepaald.
Het grote verschil met klassiek schaken is dat spelers minder kunnen vertrouwen op ingestudeerde openingsreeksen en vanaf de eerste zet creatief en strategisch moeten denken. Dit maakt het spel onvoorspelbaarder en dwingt spelers om meer op hun improvisatievermogen te vertrouwen. Het wordt vaak gezien als een manier om het "geheugen" element uit het schaken te halen en meer de nadruk te leggen op pure schaakvaardigheid.
Andere namen die aan deze schaakvariant worden gegeven zijn:
* Freestyle Chess
* Chess960
* Schaak 960
* Fischer Random Chess (of Fischerrandom)
Wie is de bedenker
De bedenker van deze schaakvariant, die nu bekend staat als Freestyle Chess (en voorheen voornamelijk als Chess960 of Fischer Random Chess), is de Amerikaanse schaakgrootmeester Bobby Fischer. Hij introduceerde deze variant in 1996 in Buenos Aires. Omdat de beginstelling niet meer vastligt is er ook geen openingstheorie meer en komt het vooral aan op creativiteit en talent.
Hoewel Bobby Fischer de oorspronkelijke bedenker is, is de term "Freestyle Chess" populairder geworden door recente evenementen, zoals de "Freestyle Chess G.O.A.T. Challenge" in 2024, die werd georganiseerd met de steun van wereldkampioen Magnus Carlsen en de Duitse ondernemer Jan Henric Buettner. Carlsen is een groot voorstander van deze variant en ziet het als de toekomst van het schaken.
Beginstelling
De beginstelling moet wel aan een aantal regels voldoen:
De witte pionnen staan op hun normale velden
alle overige witte stukken komen op de eerste rij terecht
de witte koning bevindt zich tussen de beide witte torens (hij kan dus nooit op a1 of h1 staan). Dit is essentieel om rokade (hoewel de regels daarvoor iets afwijken van klassiek schaken) mogelijk te maken.
De witte lopers komen op verschillend gekleurde velden
de zwarte stukken staan aan de overkant van het bord, recht tegenover de overeenkomstige witte stukken.
In totaal zijn er 960 verschillende beginstellingen mogelijk. Eén daarvan is de klassieke beginstelling, maar die wordt hier uitgesloten.
Spelregels
De spelregels zijn verder precies dezelfde als bij het gewone schaak: de stukken hebben dezelfde loop en het doel blijft om de tegenstander mat te zetten.
Voor de rokade geldt:
koning en rokerende toren mogen niet eerder gezet hebben.
Na de rokade staan de koning en de toren exact op dezelfde plaats als waar ze bij het normale schaak zouden staan. Dus na een rokade op de damevleugel staat de koning op c1(c8) en de toren op d1(d8), en na een rokade op de koningsvleugel staat de koning op g1(g8) en de toren op f1(f8).
Alle velden vanaf (en inclusief) het vertrekveld van de koning tot en met het veld waar hij aankomt mogen niet bestreken worden door stukken van de tegenstander.
De velden van het vertrekveld van de koning tot en met zijn aankomstveld, en de velden van het vertrekveld van de toren tot en met zijn aankomstveld moeten onbezet zijn (behalve door de koning en de toren).
Bepaling beginopstelling
Er zijn verschillende manieren om de willekeurige opstelling te genereren, maar de meest voorkomende zijn:
* Computerprogramma: Dit is de meest gebruikte methode, vooral online en bij toernooien. Een computerprogramma genereert een van de 960 mogelijke startposities die aan de regels voldoen. Dit garandeert een snelle, eerlijke en foutloze bepaling.
* Dobbelstenen/Handmatig: In principe kan de opstelling ook handmatig worden bepaald met behulp van dobbelstenen, munten of kaarten.
Bepaling beginopstelling m.b.v. een dobbelsteen
Met behulp van een dobbelsteen kan een willekeurige beginopstelling worden bepaald.
Middels de volgende stappen kunnen de posities van de witte stukken bepaald worden. Er wordt steeds geteld vanaf de a-lijn en geteld worden enkel de vrije velden.
Met de eerste worp wordt de positie van de zwartveldige loper bepaald: 1=a, 2=c, 3=e, 4=g (bij 5 en 6 opnieuw gooien).
Met de tweede worp wordt de positie van de witveldige loper bepaald: 1=b, 2=d, 3=f, 4=h (bij 5 en 6 opnieuw gooien).
Met de derde worp wordt de positie van de dame bepaald.
Met de vierde worp wordt de positie van een paard bepaald (bij 6 opnieuw gooien).
Met de vijfde worp wordt de positie van een paard bepaald (bij 5 en 6 opnieuw gooien).
De koning wordt op het middelste nog vrije veld geplaatst, de torens op de twee resterende vrije velden.
De zwarte stukken komen aan de overkant van het bord, recht tegenover de overeenkomstige witte stukken.
Het is belangrijk te benadrukken dat het handmatige proces met dobbelstenen vrij complex kan zijn om de 960 unieke posities eerlijk en correct te genereren, vandaar dat computerprogramma's de voorkeur hebben.
Het resultaat is dat er 960 unieke startposities zijn, wat elke partij uniek maakt vanaf zet één en spelers dwingt tot creatief en positioneel denken zonder te kunnen terugvallen op openingstheorie.
